Dat malaria en zwangerschap een ongelukkig combinatie vormen, is al bijna honderd jaar bekend. Het afweersysteem van vrouwen werkt minder sterk om een afstotingsreactie tegen de vrucht te voorkomen en dat geeft ziekteverwekkers meer kans. Bij zwangeren die malaria oplopen, ligt het percentage spontane abortussen, vroeggeboorten en doodgeboren kinderen dertig procent hoger dan normaal. De placenta is voor malariaparasieten een relatief veilige plek. Ze zouden met de foetus strijden om de voedingsbestanddelen in het moederbloed. Bij zwangeren met ernstige bloedarmoede leidt een gebrekkige zuurstofvoorziening bovendien tot een laag geboortegewicht en dat vermindert de overlevingskansen voor het kind.

Verhoogd risico

De schadelijke effecten verschillen bij vrouwen die afkomstig zijn uit gebieden waar malaria heerst en niet-immune vrouwen, zoals toeristen en expatriates. Bij niet-immune vrouwen vormt malaria tropica een directe bedreiging voor moeder en kind. Hetzelfde geldt voor zwangeren die afkomstig zijn uit gebieden waar alleen seizoensgebonden malaria voorkomt. Bij vrouwen uit gebieden waar malariaoverdracht het hele jaar door plaatsvindt, is het kind vooral in gevaar. Dit geldt met name voor een eerste zwangerschap. De moeder is niet echt ziek maar kan ernstige bloedarmoede hebben waardoor het geboortegewicht van het kind afneemt.

Preventie van malaria

Wie tijdens een zwangerschap naar een malariagebied reist, moet zich realiseren welke bijwerkingen preventie- en geneesmiddelen kunnen hebben, en wat de gevolgen van de ziekte kunnen zijn. Dat laatste geldt met name voor malaria tropica.

Muggen brengen behalve malaria ook dengue en gele koorts over. Een goede bescherming tegen deze ziektes begint met het voorkomen van muggenbeten. De malariamug steekt ’s avonds en ’s nachts. Om dengue te voorkomen zijn muggenwerende maatregelen in gebieden waar dengue voorkomt ook overdag extra belangrijk. Bedekkende kleding en een klamboe dienen als eerste barrière, deze kunnen worden behandeld met permethrine als extra bescherming. Ook antimuggenmiddelen met DEET zijn effectief. Van permethrine noch van DEET in concentraties tot dertig procent zijn schadelijke effecten voor de foetus bekend.

Wel of niet slikken?

In aanvulling op de bovenstaande methoden kan een antimalariamiddel nodig zijn. Miljoenen zwangeren hebben decennialang chloroquine en proguanil gebruikt. Deze middelen leveren geen gevaar op voor de foetus maar sommige parasieten zijn inmiddels resistent. Daarom worden ze niet veel meer voorgeschreven. Lariam kan tijdens het tweede en derde trimester van de zwangerschap veilig worden gebruikt.

Lariam is niet geregistreerd voor gebruik in de eerste twaalf weken van de zwangerschap of in de drie maanden voorafgaand aan de zwangerschap. Uit de tot nog toe bekende gegevens over lariam gebruik tijdens het eerste trimester van de zwangerschap blijkt er geen verhoogde kans te  zijn op geboorteafwijkingen of spontane abortus in vergelijking met andere antimalariamiddelen. Het wordt zwangere vrouwen afgeraden om naar multiresistente malariagebieden te reizen. Omdat het risico op het doormaken van malaria in de zwangerschap niet opweegt tegen het mogelijke risico op negatieve effecten voor de foetus door lariam gebruik, wordt dit middel geadviseerd aan alle zwangere die toch reizen naar gebieden met multiresistente malaria.

Over de effecten van Malarone is nog weinig bekend. Daarom mag dit middel vlak voor en tijdens de zwangerschap niet worden gebruikt. Doxycycline veroorzaakt gebitsverkleuringen en een verstoring van de botgroei bij de foetus. Voor dit middel geldt daarom een contra-indicatie tijdens de zwangerschap.

Risicogebieden

In tropisch Afrika, waar het malariarisico het grootst is, biedt geen enkel preventiemiddel volledige bescherming. De gevolgen van een mogelijke besmetting kunnen zo ernstig zijn, dat een zwangere een negatief reisadvies krijgt. Bestemmingen die hiervoor in aanmerking komen zijn West Afrika, Zuidoost Azië, Papua, Papua Nieuw Guinea, een aantal eilanden in de Stille Oceaan en het Amazonegebied. Zwangere vrouwen die naar deze bestemmingen reizen, krijgen de meest effectieve antimalariamiddelen voorgeschreven, met mogelijk negatieve effecten voor het ongeboren kind.

Behandeling

Voor de behandeling van malaria bij zwangeren blijft kinine de hoeksteen. Dit middel heeft als belangrijkste bijwerking lage bloedsuiker (hypoglycaemie) maar die is goed te controleren en te behandelen. Indien vroegtijdig herkend en adequaat behandeld kunnen zwangeren met malaria volledig genezen. Vertragingen in het stellen van de diagnose kan de behandeling moeilijker en minder succesvoller maken.